1. Hoạt động nội thương

Sản xuất phát triển, đời sống của các tầng lớp dân cư nhìn chung được cải thiện đã làm cho sức mua của thị trường trong nước tăng lên đáng kể. Mặt khác, việc thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước đã tạo điều kiện cho hoạt động của thương mại ngày càng phù hợp với cơ chế thị trường, nên thị trường trong nước duy trì được mức tăng trưởng ổn định, lưu thông hàng hóa thông suốt, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu tiêu dùng đa dạng và không ngừng tăng lên của sản xuất và đời sống. Tốc độ tăng trưởng của khu vực thương mại - dịch vụ qua 5 năm 1996 - 2000, 2001 - 2005 và 2006 - 2010 đều theo hướng đi lên.

So sánh tốc độ tăng của ba khu vực: Tăng trưởng của khu vực nông, lâm, thủy sản có xu hướng giảm qua các năm, từ 4,30% mỗi năm giai đoạn 1996 - 2000, giảm xuống 3,83%/năm giai đoạn 2001 - 2005, giảm tiếp xuống 3,34%/năm giai đoạn 2006 - 2010. Tương tự, tăng trưởng khu vực công nghiệp - xây dựng cũng giảm dần từ 10,6% mỗi năm giai đoạn 1996 - 2000, giảm xuống 10,25%/năm giai đoạn 2001 - 2005, giảm tiếp xuống 7,94%/năm giai đoạn 2006 - 2010. Duy nhất khu vực thương mại - dịch vụ có xu hướng tăng, từ 5,75%/năm giai đoạn 1996 - 2000, tăng lên 6,96%/năm giai đoạn 2001 - 2005, tăng tiếp lên 7,73%/năm giai đoạn 2006 - 2010.

Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ cuối giai đoạn 2001 - 2010 gấp 1,5 lần đầu giai đoạn, đạt 219.400 tỉ đồng so với 145.874 tỉ đồng, mức tăng trưởng bình quân 5,75%/năm. Giá trị hàng hóa và doanh thu dịch vụ của ba khu vực quốc doanh, tập thể, tư nhân đều tăng, nhưng xét về cơ cấu, khu vực quốc doanh và tập thể có xu hướng giảm, ngược lại, khu vực tư nhân có xu hướng tăng.

Về cơ cấu, không có những biến động đáng kể, thể hiện trên hai mặt: Thứ nhất, không có sự “đổi ngôi” của ba khu vực. Trong 10 năm 2001 - 2010, dẫn đầu luôn là bán lẻ, tiếp theo là dịch vụ lưu trú, ăn uống, cuối cùng là du lịch và dịch vụ khác. Thứ hai, mức dao động của mỗi khu vực không cao. Lấy tỷ trọng cao nhất của khu vực du lịch và các dịch vụ khác năm 2008 là 11% với năm thấp nhất 2001 là 6%, dao động cũng chỉ 5%. Mức dao động của hai khu vực tiếp theo còn thấp hơn nữa. Tỷ trọng cao nhất của dịch vụ lưu trú, ăn uống năm 2002 là 12,7%, so với năm thấp nhất 2010 là 11,1%, mức dao động 1,6%. Tương tự, tỷ trọng cao nhất của bán lẻ năm 2001 là 81,5% so với năm thấp nhất 2007 là 77%, dao động cũng chỉ 4,5%.

Xét về giá trị tuyệt đối, qua từng 5 năm, tổng mức lưu chuyển hàng hóa và doanh thu dịch vụ ngày càng tăng cao. Trong 5 năm đầu (2001 - 2005), tổng mức lưu chuyển hàng hóa và doanh thu dịch vụ của năm cuối kỳ (2005) là 480,3 nghìn tỉ đồng, cao gấp 1,96 lần năm đầu kỳ (2001) là 245,3 nghìn tỉ đồng. Đến 5 năm tiếp theo (2006 - 2010), tổng mức lưu chuyển hàng hóa và doanh thu dịch vụ năm cuối kỳ (năm 2010) đã tăng 2,58 lần so với năm đầu kỳ (2006). Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ của 5 năm 2006 - 2010 đạt 5,105 triệu tỉ đồng, gấp 2,86 lần so với 1,738 triệu tỉ đồng của 5 năm 2001 - 2005. Hoạt động bán lẻ ngày càng có vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Trong 5 năm 1996 - 2000, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ đạt 913,694 nghìn tỉ đồng, tương đương 18,01% GDP cùng thời kỳ (5,072 triệu tỉ đồng). Tương tự, giai đoạn 2001 - 2005 tổng mức bán lẻ đạt 1,738 triệu tỉ đồng, tương đương 25,06% GDP (6,934 triệu tỉ đồng); giai đoạn 2006 - 2010 tổng mức bán lẻ đạt 5,105 triệu tỉ đồng, tương đương 53% GDP (9,631 triệu tỉ đồng).

Tốc độ tăng trưởng và khối lượng luân chuyển của khu vực thương mại - dịch vụ được coi là ấn tượng nhờ sự đóng góp quan trọng của các chính sách liên tục được cập nhật, điều chỉnh sát với thực tiễn trong thời kỳ này. Đó là sự ra đời của Luật thương mại năm 1997, quy định một cách có hệ thống về các hoạt động thương mại hàng hóa như mua bán hàng hóa, đại diện, môi giới, ủy thác, đại lý, gia công, đấu giá, đấu thầu; các dịch vụ thương mại như giao nhận hàng hóa, giám định hàng hóa và các hoạt động xúc tiến thương mại như khuyến mại, quảng cáo... Tiếp đó, Luật thương mại năm 2005 đã điều chỉnh theo hướng mở rộng nội hàm của khái niệm hoạt động thương mại. So với Luật thương mại năm 1997, phạm vi điều chỉnh của Luật thương mại năm 2005 không còn bị giới hạn bởi 14 hành vi thương mại mà đã được mở rộng ra tất cả các hoạt động “nhằm mục đích sinh lợi”. Đối tượng điều chỉnh của Luật thương mại năm 2005 là hoạt động thương mại của thương nhân và vấn đề giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại. Những lĩnh vực Luật thương mại điều chỉnh có sự tiếp cận của Bộ luật dân sự, ở chừng mực nào đó Bộ luật dân sự được xem là luật “mẹ” được sử dụng để điều chỉnh đối với các hoạt động kinh doanh sinh lời.

Hoạt động xúc tiến thương mại bắt đầu được chú trọng, hệ thống các cơ quan xúc tiến thương mại hình thành và phát triển mạnh trong giai đoạn này. Trước năm 1996, có 3 trung tâm xúc tiến thương mại ở địa phương được thành lập (Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Thái Bình). Trong giai đoạn 1996 - 2010, có 51/63 địa phương thành lập trung tâm xúc tiến thương mại.

Lần đầu tiên cơ chế hỗ trợ hoạt động xúc tiến thương mại được hình thành thông qua các Chương trình xúc tiến thương mại trọng điểm quốc gia được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 57/2003/QĐ-TTg nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu thông qua các hiệp hội ngành hàng, tổng công ty. Năm 2005, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 279/2005/QĐ-TTg (được sửa đổi, bổ sung bởi Quyết định số 80/2009/QĐ-TTg ngày 21/5/2009) ban hành Quy chế xây dựng và thực hiện Chương trình xúc tiến thương mại quốc gia giai đoạn 2006 - 2010. Đến năm 2010 cơ chế chính sách hỗ trợ hoạt động xúc tiến thương mại thông qua Chương trình xúc tiến thương mại quốc gia thực hiện theo Quyết định số 72/2010/QĐ-TTg. Cơ chế theo Quyết định 72/2010/QĐ-TTg toàn diện hơn, bao trùm cả hoạt động xúc tiến thương mại cho phát triển xuất khẩu, thị trường trong nước, thị trường miền núi, biên giới, hải đảo. Từ đó hoạt động xúc tiến thương mại đóng góp vai trò ngày càng quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu; củng cố, giữ vững thị phần và phát triển thị trường trong nước trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt từ các doanh nghiệp nước ngoài, khai thác tối ưu các thị trường nông thôn, miền núi, biên giới, hải đảo.

Hệ thống siêu thị thuần Việt lâu đời nhất

Bà Nguyễn Thị Nghĩa - nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị Saigon Co.op, thường được biết đến với tên gọi Chín Ngân - bí danh khi hoạt động ở Sài Gòn trong kháng chiến chống đế quốc Mỹ - kể lại:

Vào những năm 1990, Sài Gòn có khoảng 300 hợp tác xã nhưng mất dần chỉ còn trên 100 đơn vị. Lúc đó, Ban quản lý hợp tác xã Mua bán mà bà là Trưởng ban cũng trong tình thế khó khăn. Đây cũng là lúc ý tưởng hình thành siêu thị bùng cháy trong bà.

Tuy nhiên, hợp tác xã không đủ tiền nên bà quyết định liên doanh với một công ty bán lẻ Nhật Bản. Mối “lương duyên” không thành. Phía Nhật rút vốn trước hạn và chấp nhận đền bù. Bà lấy 3 tỉ đồng đền bù mở siêu thị.

Ngày 09/02/1996, Saigon Co.op chính thức ra mắt siêu thị Co.opmart đầu tiên - Co.opmart Cống Quỳnh được khai trương và trở thành một sự kiện đáng nhớ. Mọi người kéo nhau đến xem, phần đông vì hiếu kỳ, dẫn tới cảnh xô đẩy nhau vỡ cả cửa kính.

Năm 1996 đã có siêu thị Maximart và Citimart, nhưng đó không phải là đối thủ của Saigon Co.op. Hai siêu thị này tập trung vào hàng ngoại nhập, hướng tới giới nhà giàu, còn Co.opmart tập trung vào phân khúc bình dân, bán hàng Việt Nam, giá cả vừa phải.

Mục tiêu chính của Saigon Co.op lúc bấy giờ là cố gắng chiếm lĩnh thị trường ở Thành phố Hồ Chí Minh, nhưng đến năm 2003, nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt động viên bà nên đem loại hình mua bán “văn minh” tới những vùng đất mới. Kết quả, hai siêu thị được đóng chốt tại hai tỉnh Bình Định và Cần Thơ.

Trải qua 1/4 thế kỷ, hệ thống siêu thị Co.opmart vẫn đều đặn phát triển. Saigon Co.op đã nâng tổng số lượng siêu thị cao hơn 128 lần so với ban đầu. Quy mô phân bố Co.opmart cũng được mở rộng từ Thành phố Hồ Chí Minh đến 45 tỉnh, thành phố trên cả nước. Cho đến nay, Saigon Co.op vẫn là đơn vị sáng tạo, đi đầu trong Cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” xuyên suốt và đồng bộ trên toàn hệ thống bán lẻ.

Tháng 4/2021, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) công bố Co.opmart là hệ thống siêu thị thuần Việt lâu đời nhất trên cơ sở tồn tại và phát triển ổn định liên tục trong 25 năm.

Nguồn: VnExpress.net.

1. Hoạt động nội thương

Sản xuất phát triển, đời sống của các tầng lớp dân cư nhìn chung được cải thiện đã làm cho sức mua của thị trường trong nước tăng lên đáng kể. Mặt khác, việc thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước đã tạo điều kiện cho hoạt động của thương mại ngày càng phù hợp với cơ chế thị trường, nên thị trường trong nước duy trì được mức tăng trưởng ổn định, lưu thông hàng hóa thông suốt, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu tiêu dùng đa dạng và không ngừng tăng lên của sản xuất và đời sống. Tốc độ tăng trưởng của khu vực thương mại - dịch vụ qua 5 năm 1996 - 2000, 2001 - 2005 và 2006 - 2010 đều theo hướng đi lên.

So sánh tốc độ tăng của ba khu vực: Tăng trưởng của khu vực nông, lâm, thủy sản có xu hướng giảm qua các năm, từ 4,30% mỗi năm giai đoạn 1996 - 2000, giảm xuống 3,83%/năm giai đoạn 2001 - 2005, giảm tiếp xuống 3,34%/năm giai đoạn 2006 - 2010. Tương tự, tăng trưởng khu vực công nghiệp - xây dựng cũng giảm dần từ 10,6% mỗi năm giai đoạn 1996 - 2000, giảm xuống 10,25%/năm giai đoạn 2001 - 2005, giảm tiếp xuống 7,94%/năm giai đoạn 2006 - 2010. Duy nhất khu vực thương mại - dịch vụ có xu hướng tăng, từ 5,75%/năm giai đoạn 1996 - 2000, tăng lên 6,96%/năm giai đoạn 2001 - 2005, tăng tiếp lên 7,73%/năm giai đoạn 2006 - 2010.

Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ cuối giai đoạn 2001 - 2010 gấp 1,5 lần đầu giai đoạn, đạt 219.400 tỉ đồng so với 145.874 tỉ đồng, mức tăng trưởng bình quân 5,75%/năm. Giá trị hàng hóa và doanh thu dịch vụ của ba khu vực quốc doanh, tập thể, tư nhân đều tăng, nhưng xét về cơ cấu, khu vực quốc doanh và tập thể có xu hướng giảm, ngược lại, khu vực tư nhân có xu hướng tăng.

Về cơ cấu, không có những biến động đáng kể, thể hiện trên hai mặt: Thứ nhất, không có sự “đổi ngôi” của ba khu vực. Trong 10 năm 2001 - 2010, dẫn đầu luôn là bán lẻ, tiếp theo là dịch vụ lưu trú, ăn uống, cuối cùng là du lịch và dịch vụ khác. Thứ hai, mức dao động của mỗi khu vực không cao. Lấy tỷ trọng cao nhất của khu vực du lịch và các dịch vụ khác năm 2008 là 11% với năm thấp nhất 2001 là 6%, dao động cũng chỉ 5%. Mức dao động của hai khu vực tiếp theo còn thấp hơn nữa. Tỷ trọng cao nhất của dịch vụ lưu trú, ăn uống năm 2002 là 12,7%, so với năm thấp nhất 2010 là 11,1%, mức dao động 1,6%. Tương tự, tỷ trọng cao nhất của bán lẻ năm 2001 là 81,5% so với năm thấp nhất 2007 là 77%, dao động cũng chỉ 4,5%.

Xét về giá trị tuyệt đối, qua từng 5 năm, tổng mức lưu chuyển hàng hóa và doanh thu dịch vụ ngày càng tăng cao. Trong 5 năm đầu (2001 - 2005), tổng mức lưu chuyển hàng hóa và doanh thu dịch vụ của năm cuối kỳ (2005) là 480,3 nghìn tỉ đồng, cao gấp 1,96 lần năm đầu kỳ (2001) là 245,3 nghìn tỉ đồng. Đến 5 năm tiếp theo (2006 - 2010), tổng mức lưu chuyển hàng hóa và doanh thu dịch vụ năm cuối kỳ (năm 2010) đã tăng 2,58 lần so với năm đầu kỳ (2006). Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ của 5 năm 2006 - 2010 đạt 5,105 triệu tỉ đồng, gấp 2,86 lần so với 1,738 triệu tỉ đồng của 5 năm 2001 - 2005. Hoạt động bán lẻ ngày càng có vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Trong 5 năm 1996 - 2000, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ đạt 913,694 nghìn tỉ đồng, tương đương 18,01% GDP cùng thời kỳ (5,072 triệu tỉ đồng). Tương tự, giai đoạn 2001 - 2005 tổng mức bán lẻ đạt 1,738 triệu tỉ đồng, tương đương 25,06% GDP (6,934 triệu tỉ đồng); giai đoạn 2006 - 2010 tổng mức bán lẻ đạt 5,105 triệu tỉ đồng, tương đương 53% GDP (9,631 triệu tỉ đồng).

Tốc độ tăng trưởng và khối lượng luân chuyển của khu vực thương mại - dịch vụ được coi là ấn tượng nhờ sự đóng góp quan trọng của các chính sách liên tục được cập nhật, điều chỉnh sát với thực tiễn trong thời kỳ này. Đó là sự ra đời của Luật thương mại năm 1997, quy định một cách có hệ thống về các hoạt động thương mại hàng hóa như mua bán hàng hóa, đại diện, môi giới, ủy thác, đại lý, gia công, đấu giá, đấu thầu; các dịch vụ thương mại như giao nhận hàng hóa, giám định hàng hóa và các hoạt động xúc tiến thương mại như khuyến mại, quảng cáo... Tiếp đó, Luật thương mại năm 2005 đã điều chỉnh theo hướng mở rộng nội hàm của khái niệm hoạt động thương mại. So với Luật thương mại năm 1997, phạm vi điều chỉnh của Luật thương mại năm 2005 không còn bị giới hạn bởi 14 hành vi thương mại mà đã được mở rộng ra tất cả các hoạt động “nhằm mục đích sinh lợi”. Đối tượng điều chỉnh của Luật thương mại năm 2005 là hoạt động thương mại của thương nhân và vấn đề giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại. Những lĩnh vực Luật thương mại điều chỉnh có sự tiếp cận của Bộ luật dân sự, ở chừng mực nào đó Bộ luật dân sự được xem là luật “mẹ” được sử dụng để điều chỉnh đối với các hoạt động kinh doanh sinh lời.

Hoạt động xúc tiến thương mại bắt đầu được chú trọng, hệ thống các cơ quan xúc tiến thương mại hình thành và phát triển mạnh trong giai đoạn này. Trước năm 1996, có 3 trung tâm xúc tiến thương mại ở địa phương được thành lập (Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Thái Bình). Trong giai đoạn 1996 - 2010, có 51/63 địa phương thành lập trung tâm xúc tiến thương mại.

Lần đầu tiên cơ chế hỗ trợ hoạt động xúc tiến thương mại được hình thành thông qua các Chương trình xúc tiến thương mại trọng điểm quốc gia được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 57/2003/QĐ-TTg nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu thông qua các hiệp hội ngành hàng, tổng công ty. Năm 2005, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 279/2005/QĐ-TTg (được sửa đổi, bổ sung bởi Quyết định số 80/2009/QĐ-TTg ngày 21/5/2009) ban hành Quy chế xây dựng và thực hiện Chương trình xúc tiến thương mại quốc gia giai đoạn 2006 - 2010. Đến năm 2010 cơ chế chính sách hỗ trợ hoạt động xúc tiến thương mại thông qua Chương trình xúc tiến thương mại quốc gia thực hiện theo Quyết định số 72/2010/QĐ-TTg. Cơ chế theo Quyết định 72/2010/QĐ-TTg toàn diện hơn, bao trùm cả hoạt động xúc tiến thương mại cho phát triển xuất khẩu, thị trường trong nước, thị trường miền núi, biên giới, hải đảo. Từ đó hoạt động xúc tiến thương mại đóng góp vai trò ngày càng quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu; củng cố, giữ vững thị phần và phát triển thị trường trong nước trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt từ các doanh nghiệp nước ngoài, khai thác tối ưu các thị trường nông thôn, miền núi, biên giới, hải đảo.

Hệ thống siêu thị thuần Việt lâu đời nhất

Bà Nguyễn Thị Nghĩa - nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị Saigon Co.op, thường được biết đến với tên gọi Chín Ngân - bí danh khi hoạt động ở Sài Gòn trong kháng chiến chống đế quốc Mỹ - kể lại:

Vào những năm 1990, Sài Gòn có khoảng 300 hợp tác xã nhưng mất dần chỉ còn trên 100 đơn vị. Lúc đó, Ban quản lý hợp tác xã Mua bán mà bà là Trưởng ban cũng trong tình thế khó khăn. Đây cũng là lúc ý tưởng hình thành siêu thị bùng cháy trong bà.

Tuy nhiên, hợp tác xã không đủ tiền nên bà quyết định liên doanh với một công ty bán lẻ Nhật Bản. Mối “lương duyên” không thành. Phía Nhật rút vốn trước hạn và chấp nhận đền bù. Bà lấy 3 tỉ đồng đền bù mở siêu thị.

Ngày 09/02/1996, Saigon Co.op chính thức ra mắt siêu thị Co.opmart đầu tiên - Co.opmart Cống Quỳnh được khai trương và trở thành một sự kiện đáng nhớ. Mọi người kéo nhau đến xem, phần đông vì hiếu kỳ, dẫn tới cảnh xô đẩy nhau vỡ cả cửa kính.

Năm 1996 đã có siêu thị Maximart và Citimart, nhưng đó không phải là đối thủ của Saigon Co.op. Hai siêu thị này tập trung vào hàng ngoại nhập, hướng tới giới nhà giàu, còn Co.opmart tập trung vào phân khúc bình dân, bán hàng Việt Nam, giá cả vừa phải.

Mục tiêu chính của Saigon Co.op lúc bấy giờ là cố gắng chiếm lĩnh thị trường ở Thành phố Hồ Chí Minh, nhưng đến năm 2003, nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt động viên bà nên đem loại hình mua bán “văn minh” tới những vùng đất mới. Kết quả, hai siêu thị được đóng chốt tại hai tỉnh Bình Định và Cần Thơ.

Trải qua 1/4 thế kỷ, hệ thống siêu thị Co.opmart vẫn đều đặn phát triển. Saigon Co.op đã nâng tổng số lượng siêu thị cao hơn 128 lần so với ban đầu. Quy mô phân bố Co.opmart cũng được mở rộng từ Thành phố Hồ Chí Minh đến 45 tỉnh, thành phố trên cả nước. Cho đến nay, Saigon Co.op vẫn là đơn vị sáng tạo, đi đầu trong Cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” xuyên suốt và đồng bộ trên toàn hệ thống bán lẻ.

Tháng 4/2021, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) công bố Co.opmart là hệ thống siêu thị thuần Việt lâu đời nhất trên cơ sở tồn tại và phát triển ổn định liên tục trong 25 năm.

Nguồn: VnExpress.net.